Natuurfotografen zijn geen watjes, o nee. Kijk maar eens naar de foto’s bij de entree van Jacht met de camera in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, een bijzondere collectietentoonstelling over het ontstaan van de natuurfotografie in Nederland. Daar staan ze in het landschap te rouwdouwen, de kloeke mannen – en ook een paar vrouwen, handen in de zij en uit de mouwen, verrekijker om – uit het begin van de twintigste eeuw. Ze lopen te sjouwen met apparatuur, graven zich in, verschansen zich in gecamoufleerde schuilhutten, beklimmen houten vogelspottorens en hurken in de bosjes, de vizieren van hun dikwijls loodzware camera’s gericht op elk teken van leven. Als je niet beter wist, zou je denken dat de oorlog tegen de Grote Karekiet was uitgebroken.

Schuilhut bij reigers, Sloten, 1934 © Jan Pieter Strijbos / Nederlands Fotomuseum

Verre van, blijkt in Rotterdam, waar een zorgvuldige keuze werd gemaakt uit de ruim 90 duizend (!) historische natuurfoto’s die het museum rijk is. De pioniers van de Nederlandse natuurfotografie gingen destijds namelijk hand in hand met de opkomende natuurbescherming in Nederland. In 1905 werd de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten opgericht, die zich hard maakte voor het behoud van het Naardermeer en de bescherming van de vogelbroedplaatsen in natuurgebied de Muy op Texel. Fanatieke amateurfotografen als Richard Tepe en Nol Binsbergen waren snel ter plekke om de flora en fauna in kaart te brengen, zowel in foto’s als op film, getuige Binsbergens mooie zwart-wit filmpje Geheimen van het waterland (1942) uit de collectie van filmmuseum EYE in Amsterdam.

Muurtje met foto’s van Richard Tepe op de tentoonstelling Jacht met de camera

Toch is de vergelijking met oorlog niet zo vergezocht. In een zaaltje met toepasselijk bloedrode muren is te zien hoe de fotografen in hun ijver om de natuur te vereeuwigen niet al te zachtzinnig te werk gingen. Vossenburchten werden belegerd, uilennesten opgespoord, jonge aalscholvers overvallen. In plaats van geweren: zware platencamera’s op statieven, die met scherp schoten. Angstig in elkaar gedoken steenuiltjes: randschade. De rouwdouwers van de natuurfotografie hadden een missie en die voerden ze koste wat kost uit.

Niet voor niets is de titel van de expositie ontleend aan een boek van Richard Tepe, Nederlands belangrijkste natuurfotografiepionier, De jacht met de camera (1909). Tepe (op de foto met een struise snor en een goede hoed) was begaan met de Nederlandse natuur – zijn prachtig gedetailleerde opnamen van geïsoleerde planten en bloemen steken die van Karl Blossfeldt naar de kroon) – maar ook niet vies van een beetje ingrijpen. Zo komt het dat we nu nog steeds kunnen genieten van het natuurschoon dat hij vastlegde, waaronder bedreigde soorten als de griel en de woudaap, evenals de unieke landschappen en begin twintigste-eeuwse Nederlandse vergezichten, en tegelijkertijd opgelucht kunnen constateren: dat was toen.

Op de tentoonstelling, die overigens is voorzien van divers didactisch materiaal en een camouflageschuilhut, is ook werk van vijf hedendaagse fotografen te zien. Die pakken de natuur anders aan. De wolvenportretten uit de serie Reverie van Charlotte Dumas bijvoorbeeld zijn het gevolg van geduldig observeren en voorzichtig naderen, maar vooral van de gedachte dat mens en dier elkaar nooit wezenlijk zullen ontmoeten. Geen enkel moment staat de fotograaf op een hoger treetje dan de wolf. De camera is geen wapen, maar een vertaalkanaal, van de ene wereld naar de andere.

© Charlotte Dumas, Reverie, 2005

Luuk Wilmering onderwerpt juist de menselijke natuurbeleving aan een scherpe blik. Met collages van bosgezichten, waarin elke mogelijke vogel is vervangen door zijn officiële naam, maakt hij onze neiging om altijd maar natuurfenomenen te verzamelen en te classificeren en tentoon te stellen, ter leering ende vermaeck, een beetje belachelijk. Wanneer je de natuur beschouwt als één groot Jac.P. Thijsse-Verkade-album en steeds maar op jacht bent naar dat ene plaatje, die ene vogel die je nog niet hebt – beleef je de natuur dan wel echt?

Jacht met de camera. Pioniers van de Nederlandse natuurfotografie. T/m 4 september in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam.

Dit artikel verscheen op 2 juni 2016 in de Volkskrant.