Een versie van dit stuk verscheen op 18 april 2019 in de Volkskrant. Ik schreef het naar aanleiding van de tentoonstelling Luigi Ghirri: The Map and the Territory in Jeu de Paume, Parijs. Die is nu natuurlijk voorbij, maar het werk van Ghirri blijft voor altijd.

De Italiaanse fotograaf Luigi Ghirri (1943-1992) werd opgeleid als landmeter en dat zie je. Kijk hoe hij zijn onderwerpen centreert. Of hoe hij ze net naast het midden plaatst, zo, dat het nog steeds klopt. Hoe hij alles binnen het kader verdeelt in vlakken en lijnen, de lucht nooit te veel ruimte inneemt, het weiland nooit te weinig. Zie die donkere betonnen paal bij het strand van L’Île-Rousse en hoe die paal de foto exact in tweeën klieft, alsof de ijlblauwe zee niet écht de ijlblauwe zee is, maar een grote afbeelding ervan, verdeeld over twee schuifdeuren met een opening ertussen.

‘Ik ben er niet op uit om FOTO’S te maken, maar eerder GRAFIEKEN en LANDKAARTEN die op hetzelfde moment als foto’s zouden kunnen worden beschouwd,’ schreef Ghirri in 1979. Ik begreep die zin pas nadat ik in Parijs de mooie tentoonstelling Luigi Ghirri: Cartes et Territoires had gezien. Dit eerste retrospectief van zijn werk – de vroeg gestorven kleurenpionier bleef lang onderbelicht – stelt scherp op de jaren zeventig, het decennium waarin Ghirri zichzelf onophoudelijk nieuwe opdrachten gaf en het theoretische kader schiep waarbinnen zijn oeuvre zich kon ontwikkelen. Behalve een fotograaf was hij schrijver van veelal korte, scherpzinnige essays over het vak dat hij beoefende en waar hij, als zoon van een timmerman uit Modena, ingerold was.

Dat Ghirri iets anders dan foto’s wilde maken, blijkt uit – nou ja, alles, maar vooral uit een foto uit Salzburg, 1977. Daarop kijken vier vrouwen, op de rug gezien, naar een grote, realistische landschapskaart van het bergachtige gebied. Op de kaart staan genummerde wandelroutes, en de namen van de bergen, dorpen en meren in de omgeving. Het gaat die vrouwen ongetwijfeld om de informatie op die kaart en niet om het esthetische plezier dat ze eraan beleven. Tegelijkertijd is die kaart hun uitzicht. Voor ons, kijkers die het tafereel door de ogen van Ghirri tot ons nemen, komt er nog een laag informatie bij: de vrouwen zelf. Het is alsof ze uit de kaart zijn weggelopen, want de kleuren van hun haren en kleren komen terug in die van het water en de bergen. Op Ghirri’s foto horen die vrouwen bij de kaart als een legenda bij een kaart hoort.

Ghirri was gefascineerd door de representatie van de alledaagse werkelijkheid: posters, ansichtkaarten, reclameborden, en ook amusementsparken waarin de wereld op kleine schaal werd weergegeven. Met die elementen speelde hij in zijn foto’s. Hij liet de echte en de gerepresenteerde wereld samenvloeien: een tweedimensionale reclamefoto en de driedimensionale realiteit werden samen weer een plat vlak, een miniatuurberg kon bij hem ineens groot zijn, en een echte juist weer klein ogen.

Ghirri was dol op landkaarten. Als kind kon hij uren in de atlas van zijn ouders ‘ronddwalen’: hij maakte reizen ‘binnen een afbeelding, binnen het boek.’ Voor zijn project Atlante (1973) maakte hij extreme close-ups van de pagina’s in een atlas, inzoomend op de kleinste details, zoals meridianen, puntjes en cijfertjes. Op de foto’s zongen die zichzelf los van hun geografische betekenis en werden landschapselementen op zichzelf: een bos van inktpuntjes om in te verdwalen, een golf van lijnen om je in te verstoppen. ‘Alle mogelijke reizen zijn al beschreven,’ schreef Ghirri, ‘en alle routes al getraceerd… de enige nog mogelijke reis die je kunt maken, is die binnen het domein van tekens en afbeeldingen.’

Wanneer je vindt dat een foto vooral bestaat uit visuele data, hoe denk je dan over esthetiek? Ghirri was niet geïnteresseerd in persoonlijke stijl, speciale lenzen, glossy laagjes en ‘donkere-kamer-experimenten’. Hij liet zijn foto’s afdrukken bij de fotoshop op de hoek. ‘Het formele, esthetische gebaar ligt besloten in het fotograferen zelf,’ schreef hij streng.

Nou, sorry: toch is zijn werk onmiskenbaar prachtig, met die verschoten pastelkleuren die tussen de 15^de-eeuwse fresco’s van Fra Angelico en de 20^ste-eeuwse stillevens van Giorgio Morandi in zitten. Bovendien zorgden Ghirri’s timmermansoog en gevoel voor verhoudingen voor rust en balans in zijn beelden. Je zou elke fotograaf eerst een opleiding tot landmeter gunnen.