Twee conclusies na een bezoek aan Fotodok in Utrecht. Eén. Dat ouders feilbaar zijn, ontdek je als kind meestal te laat. Twee. Het moment dat kinderen vragen gaan stellen die confronterender zijn dan ‘Doet ‘t hondje nou?’, komt voor ouders altijd te vroeg. Hoewel de mooie groepstentoonstelling There is something about my family (van 3 april t/m 5 juni 2016, dus helaas alweer voorbij – MB), met werk van onder meer Pieter Hugo, Jana Romanova en Eddo Hartmann, gaat over familie, over broers, zussen, neven, nichten en zelfs over mensen die geen bloedverwanten zijn maar die wel zo voelen, is het die ouder-kindverhouding die na afloop het langst blijft hangen.

Dat komt niet in de laatste plaats door de twee indrukwekkende projecten die in de achterste expositiezaal naast elkaar worden getoond. De fotoserie en het boek When I was six van de Britse fotograaf Phillip Toledano vertelt het verhaal van een zesjarig jongetje (de fotograaf zelf) dat zijn oudere zus verliest en daar eigenlijk niet mee wordt geconfronteerd. Zijn ouders stoppen alle spulletjes van Claudia in een doos en noemen haar naam niet meer. Pas na hun dood komt de doos weer tevoorschijn en besluit Toledano, inmiddels zelf vader van een dochter, het verleden letterlijk uit te pakken.

© Phillip Toledano, uit: When I was six, 2015

De combinatie met het werk van de Duitser Michael Anhalt is een fijne. Ook hij reageert decennia later nog op een beslissing van zijn ouders, waar hij als kind niets over te zeggen had. Om het verstikkende Oost-Duitsland van de jaren tachtig te ontvluchten, bouwt vader Anhalt in het diepste geheim een vliegtuig, waarin hij met zijn vrouw en twee kleine kinderen de zwaar bewaakte grens over wil vliegen. Het gaat mis, de Stasi grijpt in en het gezin wordt uit elkaar gehaald. Pas twee jaar later zien ze elkaar weer. In de installatie Protagonist combineerde de zoon meer dan dertig jaar later de koele zwart-wit opnamen die de geheime dienst destijds van hun huis maakte met de intieme kleurenfoto’s die zijn vader had genomen van precies dezelfde plekken, en met een heel andere intentie.

© Michael Anhalt, Protagonist

De fotografie leent zich natuurlijk uitstekend voor dit soort onderwerpen. Al zolang het medium bestaat, is het verbonden met het familieleven. De taal van de familiefoto is bekend en bijna overal hetzelfde, evenals de wetenschap dat achter die vrolijke plaatjes vaak minder vrolijke verhalen schuil gaan, waardoor ze soms met terugwerkende kracht van betekenis veranderen. Zowel Anhalt als Toledano, die een onbezorgde foto van zichzelf terugziet, nog geen week na het overlijden van zijn zusje, is zich daarvan bewust.

Ook Sara Blokland (welk museum geeft haar eens een solo-expositie?) toont in Brother de onvermoede betekenissen van een zogenaamd doodgewone, onscherpe foto van haar Surinaamse halfbroer, die ze nooit ontmoette. Het kiekje, waarop haar broer in militair kostuum poseert, is het vertrekpunt voor allerlei herinneringen en reflecties over identiteit. Blokland heeft maar even nodig om de foto van een redelijk neutrale opname te veranderen in een uniek object.

© Sara Blokland, Brother

Film is meer voor de confrontatie. Uljana Orlova richtte de camera op haar moeder, met wie ze in de jaren negentig als kind van Litouwen naar Nederland kwam. Ze heeft vragen over zaken waar haar moeder het duidelijk niet over wil hebben en die ze toch absoluut wil weten. Het filmbeeld registreert pijnlijk duidelijk het ongemak van de moeder en haar worsteling met de volwassen vastberadenheid van haar dochter. Ze heeft er geen antwoord op.

© Uljana Orlvova

There is something about my family toont niet alleen de verraderlijkheid van onschuldige familiefoto’s en home videos, die vaak iets anders vertellen dan ze laten zien. Impliciet waarschuwt de tentoonstelling ook voor bloedverwanten met een berg vragen en een camera. Doet mijn dochter nou?

There is something about my family was afgelopen lente te zien bij Fotodok, Utrecht.

Dit artikel werd in min of meer deze vorm gepubliceerd in de Volkskrant op 19 april 2016.