De tentoonstellingen bij Fotodok, ruimte voor documentairefotografie in Utrecht, zijn doorgaans niet de makkelijkste. Dat komt doordat ze hier graag aandacht besteden aan wat het beste als (met gebrek aan een beter woord) next-level documentairefotografie kan worden genoemd: fotoprojecten die vaak een conceptueel meta-uitgangspunt hebben, soms niet eens uit foto’s bestaan, omdat ze gaan over de werking van fotografie, of over beeldvorming, of over onze manier van kijken.

De nieuwste tentoonstelling, Joint Memory. Photographic Fragments, is daar een goed voorbeeld van. De expositie opent onder meer met een project van Jan Rosseel, dat voor het overgrote deel bestaat uit tekst: de beschrijvingen van de winnende World Press-foto’s van 1955 tot nu. De iconische beelden zijn afwezig; die moet je dus in je hoofd vormen naar aanleiding van de woorden, die zo zorgvuldig en objectief mogelijk werden gekozen en desondanks vaak nog steeds politiek geladen zijn. Daar gáát dit project dus over: over de context die bepaalt hoe wij foto’s bekijken en beleven. Maar dat vergt wel even wat van het bezoek. Je moet erin duiken.

Wie dat eenmaal doet (en Fotodok helpt daarbij met prettig heldere uitleg, die je mee kunt nemen) wordt rijkelijk beloond. Joint Memory, bedacht en samengesteld door Daria Tuminas, is een slimme groepsexpositie over persoonlijke en collectieve herinnering en de rol die fotografie daarin speelt.

Bij het terugkijken op onze jeugd zijn foto’s belangrijke piketpaaltjes, maar hoe betrouwbaar zijn ze eigenlijk? Hoe bewaart een land zijn gezamenlijke geheugen: welke beelden horen daarbij en welke niet? Op welke manier beïnvloeden de media ons beeld van belangrijke gebeurtenissen, wat benadrukken ze en wat laten ze weg? Het zijn maar een paar vragen die worden opgeworpen door de kunstenaars op de tentoonstelling, onder wie Parisa Aminolahi, Stefanos Tsivopoulos, Ben Krewinkel en Laurie Novak. Elk project heeft een andere invalshoek en biedt nieuwe inzichten.

Eervolle vermelding (het is geen wedstrijd, maar toch) gaat naar Florian Göttke, kunstenaar, archivaris, wetenschapper. Voor zijn promotieonderzoek Burning Images: Performing Effigies as Political Protest verzamelde hij jarenlang beelden van over de hele wereld waarop uit protest levensgrote poppen worden verbrand. Hij rangschikte ze en toont overtuigend aan dat dit soort demonstraties zich niet alleen voegen naar een eeuwenoude, politieke protesttraditie, maar ook naar een aparte, esthetische beeldtraditie, waarin de ene foto op de andere reageert. Een deel van dit onderzoek is nu voor het eerst als presentatie te zien bij dat kleine, dappere, soms moeilijke maar altijd actuele Fotodok.

 

Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant.