We hebben er allemaal recht op, maar niemand weet precies hoe het eruitziet. De één schermt het beter af dan de ander en toch kan het iedereen op zeker moment worden afgenomen. Mensen die het hebben, realiseren zich vaak niet dat ze het door eigen toedoen zomaar opgeven. Rara, wat is dat? Antwoord: privacy. Fotodok, Utrechtse plek voor documentairefotografie, organiseerde er een expositie over: (No) Privacy, samengesteld door Jenny Smets, tentoonstellingsmaker en fotoredacteur van Vrij Nederland.

Het onderwerp wordt vaker bij de hoorns gevat. Smets werd zelf geïnspireerd door de expositie Privat in de Schirn Kunsthalle in Frankfurt van twee jaar geleden. En op het Noorderlicht Photofestival in Groningen was onlangs nog de tentoonstelling Data Rush te zien. Maar overdaad geeft in dit geval niet. Want tenzij het gaat over Vietnamese dissidenten die compleet worden gecontroleerd door de overheid, dat ene schrijnende geval van paspoortfraude of het ietwat lacherig afschermen van de pincode, weet bijna niemand hier écht wat privacy inhoudt en hoezeer het kan worden geschonden, zeker in deze technologisch enerverende tijd.

Gelukkig hebben we kunstenaars om grote, abstracte begrippen te verbeelden, zodat we ze kunnen zien. En ons anno 2015 alsnog een hoedje kunnen schrikken. (No) Privacy doet wat dat betreft een lekkere duit in het zakje. De twee beste voorbeelden daarvan hebben met Facebook te maken, dat medium waarop men zich vrij voelt om van alles en nog wat met anderen te delen, van vrolijke kinderfoto’s tot gedetailleerde beschrijvingen van ziekte en neerslachtigheid.

Milan Rijnders laat in het project Mikael.Labrecque@hotmail.ca op simpele maar doeltreffende wijze zien hoeveel je eigenlijk van een onbekende te weten kunt komen. Hij stelde een stamboom samen met foto’s, namen en toenamen van de familieleden en vrienden van een jongen, die hij op de Dam had aangesproken. Slechts zijn naam en zijn e-mailadres – dat was alles wat Rijnders nodig had om in een mum van tijd een zee aan privégegevens over hem te achterhalen, die op de tentoonstelling ligt uitgespreid. Of ja, privé – het is maar hoe je het bekijkt natuurlijk.

Uit de installatie Mikael.Labrecque@hotmail.ca van Milan Rijnders bij Fotodok, 2015

Uit de installatie Mikael.Labrecque@hotmail.ca van Milan Rijnders bij Fotodok, 2015

Henk Burger en Anne Lichthart maakten een ontluisterend hoorspel van Facebookposts uit hun omgeving. Sta een tijdje te luisteren en het schaamrood staat je op de kaken, want wat ‘die anderen’ aan leeghoofdigheid en ongegeneerde intimiteiten het net op slingeren, verschilt, nu je er eens goed naar luistert, echt niet zoveel van wat je zelf onder het mom van authenticiteit uitkraamt.

Tot zover de relatief lichte kant van het onderwerp. (No) Privacy besteedt echter ook aandacht aan situaties, waarin het juist niet de bedoeling is dat anderen zien wie je bent en waarin privacy van levensbelang is. In Behind the Blue Screen van Ruben Pater en Jaap van Heusden kunnen jonge Iraniërs in zogenaamde video-selfies alleen openhartig over hun leven vertellen, omdat ze weten dat ze onherkenbaar zullen zijn. Een speciaal ontworpen app verbergt hun gezichten onder een blauw masker, in dezelfde tint als de stickers die de Iraanse overheid gebruikt om krantenfoto’s mee te censureren.

Still uit video van Behind the Blue Screen, project van Jaap van Heusden en Ruben Pater

Een heerlijk opbeurend werk, waarin de zaken worden omgedraaid en de macht nu eens niet ligt bij degenen die altijd overal mee wegkomen, is You haven’t seen their faces van Daniel Mayrit. In 2011 verspreidde de Britse politie wazige, door beveiligingscamera’s gemaakte foto’s van jongeren, die ervan werden verdacht te hebben meegedaan aan de hevige rellen in Londen in 2011, maar op basis van die foto’s eigenlijk al schuldig waren bevonden. In antwoord daarop plukte Mayrit foto’s van de machtigste en rijkste mensen van Londen en bewerkte ze net zolang tot ze er net zo misdadig uitzagen.

Daniel Mayrit: You haven’t seen their faces (detail), 2012

Privacy – het is een raadsel. Het ene moment heb je het en het volgende ben je het kwijt.

(No) Privacy. T/m 25 oktober in Fotodok, Utrecht.

Gepubliceerd op 29 september 2015 in de Volkskrant.