Wat zou het zijn met die drie oude zwart-wit foto’s uit 1907, het lijkt wel of ze je met onzichtbare touwtjes steeds naar zich toehalen. Terwijl: zo bijzonder lijken ze niet te zijn, die toeristenkiekjes, gemaakt door de Nederlandse dominee Jan Adriani op zendelingsreis in Noord-Korea. En kleín bovendien, je hebt er zowat een vergrootglas bij nodig.

Een zaal eerder liep je nog tegen de wandvullende portrettenreeks Hollandse Koppen van de Belgische fotograaf Stephan Vanfleteren aan. Allemaal gezichten die je dwingend aanstaren: kijk naar mij, naar mij, naar mij. En verderop steelt, ook al verspreid over een hele muur, het spierballenwerk van de Duitse Germaine Krull uit de eerste helft van de twintigste eeuw de show: grafische foto’s van metalen kranen, bruggen, kabels, samengebracht in kloeke composities die nog altijd bewondering afdwingen.

Waarom dan toch terug naar dat zaaltje met die drie simpele foto’s uit Pyongyang? Omdat die kleine daglichtcollodiumzilverdrukken, nu je er met je neus bovenop staat, aangenaam charmant, sfeervol en onpretentieus blijken. En in al hun ongedwongenheid laten ze je zien wat je nooit eerder zag: babyfoto’s van Pyongyang, inmiddels een miljoenenstad met hoogbouw waar je nekkramp van krijgt, maar rond 1900 nog een jeugdig en arcadisch uitziend oord. Ze komen regelrecht uit het familiealbum van Jan Adriani. Die zat destijds te wachten op zijn afspraak met de consul en doodde de tijd met het fotograferen van karakteristieke daken, kinderen die speelden met een hond en een waterdrager tussen de boerderijen.

Dat de lichte mist bijdroeg aan de verstilde sfeer en dat de kale boomtakken als ragfijn kant afstaken tegen de hemel, heeft de enthousiaste amateurfotograaf ongetwijfeld opgemerkt. Hij zal de kiekjes vast trost hebben laten zien toen hij weer thuis was in Nederland, en met recht: het zijn puike foto’s. Maar dat ze bijna honderd jaar later zouden worden aangekocht door het Amsterdamse Rijksmuseum en daar nu te bewonderen zijn in een grote tijdelijke collectieopstelling van twintigste-eeuwse fotografie – dat had hij waarschijnlijk nooit kunnen bedenken.

Nochtans, Jan Adriani, daar hangt u nu. Als onderdeel van die langverwachte overzichtstentoonstelling, die Modern Times heet en waarin amateurfotografie een belangrijke rode draad is. Vanaf morgen is die te zien in de spiksplinternieuwe Philipsvleugel van het museum (zie onderaan).

Dat de fotografie in deze verse zalen het spits mocht afbijten, is niet meer dan terecht. Afgezien van een kleine, verlangenwekkende presentatie van nieuwe aankopen in 2011, met ondermeer werk van de surrealistische schilder/fotograaf Man Ray en de constructivist László Moholy-Nagy, heeft de fotografieverzameling (zo’n 150 duizend werken) al meer dan tien jaar niet kunnen schitteren. Bovendien is de rol die het medium kreeg toebedeeld in de nieuwe, algemene collectieopstelling, zoals die begin 2013 na de tienjarige verbouwing werd onthuld en waarin kunst, nijverheid en historische artefacten kriskras door elkaar worden getoond, eerder die van een figurant: klein en dienend. Leuk als illustratie bij de Grote Verhalen die het Rijksmuseum zo dolgraag wil vertellen, maar een Oscar win je er doorgaans niet mee.

Daar moet vanaf nu verandering in komen, zo voel je aan alles op en rond Modern Times. Het bevredigen van een verlangen – daar gaat het hier om. Het is dat foto’s niet kunnen praten, anders zouden ze vast en zeker maar één woord fluisteren, al die Jacques Henri Lartigue’s, de Helen Levitts, de Gerard Fierets, de Eva Besnyö’s die jarenlang geen daglicht zagen: ‘Eindelijk’. De fotografie van het Rijksmuseum gaat nu zelf Grote Verhalen vertellen.

Niet voor niets gaat de expositie, de opvolger van de tentoonstelling Een nieuwe kunst. Fotografie in de 19^de eeuw uit 1996, vergezeld van een dik, rijk boek (plus een pocketeditie), waarin de twintigste-eeuwse schatten uit de immense verzameling van het Rijksmuseum thematisch worden uit- en toegelicht. Niet voor niets werden ruim 400 foto’s royaal aan de pas gewitte muren gehangen, opnieuw aan de hand van (enigszins studieuze en ook soms wat saaie) thema’s.

Niet voor niets ook hangt Peter Hujars beroemde zwart-wit portret van Susan Sontag prominent in de eerste zaal van de tentoonstelling. Daar! lijkt de schrijver van de bestseller On Photography uit 1977 te denken, tevreden languit liggend, de armen onder het hoofd gevouwen. Haar boek, waarin ze wees op de toenmalige trend in musea om elke vorm van fotografie toe te laten, of het nu ging om journalistieke, documentaire-, mode- of reclamefotografie en zonder dat al die verschillende vormen elkaar in de weg zaten, heeft grote invloed gehad op het denken over fotografie. Ook de fotografieconservatoren van het Rijksmuseum, Mattie Boom en Hans Rooseboom, namen haar woorden ruim ter harte.

VERDER LEZEN? Klik hier.

Modern Times. Fotografie in de 20^ste eeuw. Tot en met 11 januari in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum, Amsterdam. Catalogus hardcover 40 euro, pocketeditie 15 euro.

 

…De Philipsvleugel…

Waar staan we nu precies? Kijken we nu naar de muur waar vroeger de Nachtwacht hing? En waar kwamen we ook alweer vandaan? Verwarring alom bij het betreden van de Philipsvleugel van het Rijksmuseum, een nieuw oud gedeelte dat vanaf morgen als volwaardig onderdeel van het museum kan worden bezocht. Nieuw omdat de Spaanse architecten Cruz en Ortiz, die ook verantwoordelijk waren voor de renovatie van het hoofdgebouw, een stuk of tien fonkelnieuwe tentoonstellingszalen en een restaurant realiseerden. En oud omdat deze ruimte er al was, maar nog niet als zodanig in gebruik.

De Philipsvleugel (die zijn naam dankt aan de founder van Het Nieuwe Rijksmuseum, Royal Philips Electronics) is de verzamelnaam voor een aantal uitbreidingen van het hoofdgebouw, dat uit 1885 stamt. Die uitbreidingen werden aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw geconstrueerd door architect Pierre Cuypers en zijn zoon, Jos, en behelsden ondermeer het ‘Fragmentengebouw’. Dat bestond uit delen van historische Nederlandse gebouwen die destijds werden verbouwd of gesloopt: de trap van de Ockingastinstoren in Franeker, de bogen uit het Constantijn Huygenshuis uit Den Haag en een muur van het stallencomplex van het Bredase kasteel van graaf Hendrik III van Nassau, één van de vroegste gebouwen in de Italiaanse renaissancestijl.

Wie nu de Philipsvleugel betreedt, komt langs die muur uit het tweede kwart van de zestiende eeuw. Hij werd schoongemaakt en gerestaureerd en staat met zijn zandstenen versieringen te pronken in de entreehal.

Behalve de nieuwe tentoonstellingszalen, waar jaarlijks zo’n acht grote exposities te zien zullen zijn, herbergt de Philipsvleugel niet alleen restaurant RIJKS®, maar ook nog een toonzaal speciaal voor fotografie én een zeventiende-eeuwse Chinese lakkamer, die was geïnstalleerd in het stadhouderlijke hof van de Oranjes in Leeuwarden. En wie het trappenhuis met de achttiende-eeuwse houten trap binnenloopt wordt, geheel zoals het hoort in een Philipsvleugel, vergast op de wonderschone lichtinstallatie Shylight van Studio Drift: witte lampenkappen die als feeërieke onderwaterwezens open en dicht klappen.