De zucht bij het betreden van de Noorderlichtzalen in het Fries Museum in Leeuwarden is er een van verlichting. Wat een rust. In die eerste zaal hangen slechts twee fotoseries, zo opgehangen dat tussen de foto’s zelfs nog stukken muur zichtbaar zijn. Wie bekend is met de opstellingen van fotomanifestatie Noorderlicht, weet dat dat niet altijd het geval is. Nu wel. Hier is ruimte voor concentratie, zonder dat achter je rug vijf prangende wereldproblemen om aandacht schreeuwen.

An Ocean of Possibilities heet de 21^ste editie van de Noorderlicht Fotomanifestatie. En uit de zee van mogelijke tentoonstellingsmodellen die de organisatie had, koos ze voor de kalmste. Ook op de andere locaties, een winkelcentrum (geniale plek voor een tentoonstelling, zo midden tussen het winkelende publiek), de binnenplaats van een oud gevangeniscomplex en Natuurmuseum Fryslân, valt dat op. Noorderlicht zit minder vol dan anders.

Het zou natuurlijk kunnen dat er dit jaar te weinig inzendingen waren. An Ocean of Possibilities, over de talloze do-it-yourself-opties die mensen hebben wanneer politiek en economie het laten afweten, mag dan hoopvol klinken, blijkbaar viel het niet mee om voorbeelden te vinden. Vandaar wellicht dat het thema ietwat wappert. Het behelst een heleboel: van mensen die zich terugtrekken uit de maatschappij en een autarkisch bestaan gaan leiden (zie hieronder) tot hippe subculturen uit Brooklyn, New York. En van leden van de Occupy-beweging tot de opstandelingen in Kiev.

Bovendien zitten er mindere fotoseries tussen. Die van Weixiang Lim bijvoorbeeld, een fotograaf uit Singapore die de kustlijn van zijn land fotografeerde en de manieren waarop de bevolking ‘met een ambitieuze blik over de grens kijkt, op zoek naar meer, naar iets dat hun onrust kalmeert’, zoals de bijbehorende tekst vermeldt. Maar waarom die Singaporezen dan zo onrustig zijn, wordt niet duidelijk uit de foto’s van Lim.

Het niveau laat hier en daar te wensen over. De opkomst van nieuwe, jonge bedrijfjes in het door financiële malaise getekende Griekenland is een prachtig en hoopvol onderwerp, maar dan moet het wel adequaat en spannend in beeld worden gebracht. Dissidenten uit Myanmar en de leden van de Rainbow Family die proberen één te worden met de natuur verdienen ongetwijfeld aandacht, maar niet in de vorm van slappe portretten en documentairefoto’s die afkomstig lijken uit een gids voor alternatieve reiswijzen.

Door het beperktere aanbod vallen die stoorzenders beter op. Dat betekent tegelijkertijd dat de indrukwekkende fotoseries ook beter blijven hangen. En daarvan zijn er gelukkig meer in Leeuwarden.

Neem het Black.Light Project van de Duitse fotograaf Wolf Böwig en de Portugese journalist Pedro Rosa Mendes. Wie zich ondermeer per koptelefoon laat meevoeren naar Sierra Leone en Liberia, beide lange tijd geteisterd door burgeroorlogen, zal niet snel vergeten waar dit werk over gaat. Sterker, wie luistert naar de in prachtige taal gegoten verschrikkingen en de bijbehorende foto’s en tekeningen bekijkt, neemt dit met zich mee naar huis.

Dat geldt ook voor de mooi ingetogen en rijke reportage van Laura Böök over Congolese immigranten in Midden-Finland of de serie surrealistisch aandoende barricades van anti-regeringsdemonstranten in Kiev van de Oekraïense fotograaf Kirill Golovchenko.

 

Het zijn projecten met een grote mate van aandachtigheid. En ze vallen op doordat ze de ruimte krijgen. Zo weet Noorderlicht, geheel in overeenstemming met het thema van deze editie, van de nood een deugd te maken. Nu nog een strengere selectie aan de poort.

 

Noorderlicht: An Ocean of Possibilities. Tot en met 26 oktober op verschillende locaties in Leeuwarden. Catalogus 19,50 euro.

 

**

 

Thema / Into the wild

‘School, werk, familie – bevind je je eenmaal in deze cyclus, dan ben je een gevangene van je eigen omstandigheden en moet je doen wat er van je wordt verwacht. Pragmatisch en sterk moet je zijn, of je wordt een buitenstaander of een gek. Hoe blijf je in dit alles jezelf?’

Om het antwoord te zoeken, trok de Russische fotograaf Danila Tkachenko de uitgestrekte bossen van Rusland en Oekraïne in. Hij ging op zoek naar heremieten en eenlingen die de maatschappij met al haar gedoe de rug hebben toegekeerd en nu volledig op zichzelf zijn teruggeworpen. Zijn fotoserie Escape (2011-2013), te zien in Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden als onderdeel van Noorderlicht, toont een aantal van die mannen (geen vrouw te bekennen daar in de bossen), hun primitieve hutten en schamele bezittingen en een heleboel uitbundig en onverschillig groen, als wil het zeggen: Ons kan het echt geen bal schelen dat jullie er zijn.

Escape is prachtig. Tkachenko schotelt zijn publiek geen romantisch retour-à-la nature- verhaal voor. De mannen die hij portretteert zijn echt, er zit aarde onder hun verweerde nagels en in hun ogen ligt een blik die grenst aan het waanzinnige. Tegelijkertijd is hij in al zijn rauwe realisme niet bang voor zinnebeelden. Hij fotografeerde een man die in zijn blootje bij een watertje staat, klaar om erin te springen. Een ander poseert met zijn hoofd en gezicht half verborgen onder een bundel grashalmen. Het is die combinatie die de serie van Tkachenko tot het hoogtepunt maakt van alle ‘into-the-wild’-fotografie waar Noorderlicht dit jaar aandacht aan besteedt.

Het thema hangt al een tijdje in de lucht en werd er door het fotofestival terecht uitgeplukt. Naast het werk van Tkachenko in Natuurmuseum Fryslân hangen de foto’s van de Nederlandse fotograaf Marrigje de Maar, die in haar eentje met twee pinholecamera’s door afgelegen gebieden in Japan en Australië liep. En op de tentoonstelling Call of the Wild in winkelcentrum Zaailand werden fotografen verzameld, die zich aangetrokken voelen door zelfredzaamheid en een bestaan dat zich voegt naar de seizoenen.

Soms weet hun werk het zoete, poëtische beeld van een simpel, natuurlijk leven niet te ontstijgen. De Britse Laura Hynd verbeeldt haar verlangen naar het Schotse vakantiehuis van haar grootvader in sferische, benevelde kleurenbeelden van regendruppels, graslandschappen en close-ups van blote lichamen, gecombineerd met stills uit een film die haar grootvader ooit maakte. Het verlangen is overduidelijk en begrijpelijk, maar je wordt er als kijker wel wat wee van.

Dan liever River Valley Vernacular (2012-doorlopend) van de Zweedse Maja Daniels. Die combineert in haar serie over de geïsoleerde Älvdalenvallei, een plek waar men een uniek Zweeds dialect spreekt dat lijkt op wat de middeleeuwse Vikingen spraken, dezelfde nuchtere reportageblik en het subtiele gevoel voor mystiek als Danila Tkachenko. Wie haar foto’s bekijkt voelt zowel de drang om de natuur in te gaan, op zoek naar die knoestige bomen en bevroren watervallen, als de beklemming en de verstikking die uitgaan van een omgeving die zo verlaten is dat je jezelf wel moet tegenkomen.

**

 

Make a Wish (2010-2013) is een project van de Zweedse fotograaf Loulou d’Aki. In de periode na de Arabische Lente portretteerde zij jonge mensen in het Midden-Oosten en vroeg hun naar hun ideeën over en wensen voor de toekomst, zoals Dorna D. uit Iran, die Duits studeert in Berlijn. ‘Ik wil werken en mijn best doen, ik wil het heden begrijpen zodat ik volop en in vrede kan leven’, zegt zij. Of de wensen reëel zijn, doet er volgens Loulou d’Aki niet toe. Dat ze bestaan is het belangrijkst. En door ernaar te vragen en de jongeren daarna te fotograferen, hoopt ze een zo eerlijk mogelijk portret te maken.