In de Camargue moeten de mannen wel extreem oud worden. Hoe verklaar je anders dat Vincent van Gogh in 1888 het portret van een boer op leeftijd tekende en dat fotograaf Emmy Andriesse diezelfde bejaarde boer ruim 60 jaar later vastlegde met haar camera? Nog altijd dat hoedje op, dezelfde ogen, flaporen en blosjes op zijn wangen.

 

De overeenkomst tussen deze twee mannen is toeval. Maar wel toeval dat is afgedwongen. In de periode 1951-1952 reisde Emmy Andriesse, sociaal bewogen fotograaf, vooral bekend als chroniqueur van de Hongerwinter, heen en weer naar Zuid-Frankrijk om daar in de geest van Vincent van Gogh te fotograferen. Ze dompelde zich onder in de cultuur die in plaatsjes als Arles en Saintes-Maries-de-la-Mer als lavendelhoning van de muren druipt. Ze struinde langs akkers en korenvelden en zocht wat hij daar ooit had gevonden.

Een aantal foto’s hangt nu in het prentenkabinet van het Van Gogh Museum in Amsterdam, dat het grootste deel van de serie in bezit heeft. Het zijn bijzondere beelden, omdat het de laatste zijn die Emmy Andriesse heeft gemaakt. Ze stierf in 1953 op 39-jarige leeftijd, al enige tijd ziek, waardoor De Wereld van Van Gogh ontvoltooid bleef.

Op deze bescheiden maar mooie tentoonstelling is goed te zien welke keuzes de fotograaf maakte bij het maken van haar reportage. Hoe ze er soms wonderwel in slaagde om in de sfeer van Van Gogh te blijven, zoals blijkt uit haar foto van de boer, en soms de plank missloeg. Het Van Gogh Museum hing naast haar zwart-wit foto’s kleine afbeeldingen van vergelijkbare werken van de schilder, ook al bevinden sommige originelen zich in de museumcollectie. Niet erg. Het is verbazingwekkend hoeveel oeuvre van Vincent van Gogh zich gebruiksklaar in het hoofd bevindt. Je hoeft alleen maar het juiste luikje open te zetten.

Van Gogh en Andriesse deelden een fascinatie voor de ‘gewone man’, voor knoestige, karakteristieke koppen. Dus dat de fotograaf in Arles net zo’n zwierige zoeaaf fotografeerde als de schilder voor haar had gedaan, dat begrijp je. De trotse oude Arlésienne, de gebukte vrouwen op de akker – hoewel het bijna letterlijke kopieën zijn van werken van Van Gogh, staan ze op zichzelf, als volwaardige, invoelende foto’s van Emmy Andriesse. Ze passen naadloos in haar eigen oeuvre en laten bovendien prachtig zien hoe op sommige plekken de tijd weigert verder te tikken.

Soms zat die letterlijkheid Andriesse juist in de weg. Dat Van Gogh in 1889 een postbode schilderde – en wat voor een: Joseph Roulin is een grote vent met een woeste baard tegen een bloemetjesachtergrond – betekende niet dat Andriesse ook per se een postbode moest vastleggen, zeker niet wanneer dat een redelijk ongeïnspireerd portret van een zoveel saaier ogende gemeenteambtenaar zou opleveren.

 

En soms blijkt ineens hoe weinig ruimte Andriesse haar onderwerpen gunde. Waar Van Gogh zich voor zijn tekening van de binnenplaats van het ziekenhuis in Arles in een hoek had gepositioneerd, waardoor zijn compositie kan ademen, komt haar foto van diezelfde binnenplaats verkrampt over, omdat ze aan een zijde bleef staan en zich waarschijnlijk tegen de muur heeft moeten drukken om het hele tafereel in haar zoeker te proppen. En verrek, zo moet je constateren bij het bekijken van de hoogtepunten uit haar oeuvre, die ook op de tentoonstelling te zien zijn: zo fotografeerde ze mensen vaak ook, met hun voeten er maar half op.

Heerlijk, zo’n ontdekking. Er zijn er vast meer, maar je ziet ze alleen wanneer je eindeloos drentelt tussen de werken. Dus wandelschoenen aan, takje lavendel in de borstzak en hopla – het Van Gogh Museum viert vakantie in eigen land.

 

De wereld van Van Gogh: Foto’s van Emmy Andriesse. T/m 5 oktober in het Van Gogh Museum, Amsterdam.

Eerder gepubliceerd in de Volkskrant.

 

 

Emmy Andriesse (1914-1953) kon haar project De Wereld van Van Gogh niet voltooien. Andere plekken die belangrijk waren voor Vincent van Gogh, zoals de Borinage en het Brabantse Nuenen, had ze niet meer kunnen bezoeken. Na haar overlijden verzamelde haar echtgenoot, kunstenaar Dick Elffers, de negatieven en maakte daar, samen met afbeeldingen van het werk van Van Gogh en fragmenten uit zijn brieven, alsnog een boek van. De Wereld van Van Gogh (1953), geroemd om zijn bijzondere typografie, is hier en daar nog antiquarisch verkrijgbaar, meestal in de herdruk uit 1990. De prijs ligt rond de 25 euro. Ik vond mijn exemplaar bij De Looier op de Elandsgracht in Amsterdam.