Voor Machiel Botman is een foto niet ‘slechts’ een tweedimensionale afbeelding. Voor hem is een foto een object, een ding dat nog net niet ademt, maar wel in staat is om te reageren op invloeden van buitenaf. Dat merk je aan alles. Aan de zorgvuldigheid waarmee de fotograaf in zijn eigen donkere kamer zijn werk afdrukt bijvoorbeeld.

Botman, van wie nu een groot overzicht te zien is in Fotomuseum Den Haag, is een autodidact, die altijd oog heeft gehad voor het perfecte vakmanschap. De foto’s in het museum bestaan voor het grootste deel uit zwart-wit gelatine zilverdrukken, afgedrukt op barietpapier. Dat anachronistische procedé vereist uiterste nauwkeurigheid en levert, wanneer het goed wordt uitgevoerd, mooie fluweelzachte grijstonen op die bijna door het fotopapier geabsorbeerd lijken te zijn.

 

 

 

Een foto is meer dan een weergave van de zichtbare wereld. Botmans werk verraadt een nostalgische kijk op het leven, evenals een woest romantische ziel. De fotograaf jaagt kleine, reflectieve geluksmomenten na: de schaduw van een boom, het licht door een raam, een slapende moeder met haar kind, een witte kat in de sneeuw. Soms bracht hij die momenten kraakhelder in beeld, maar vaker zijn zijn foto’s bewogen en vaag, bijna abstract. Om de voorstelling lijkt het dan niet te gaan, eerder om het gevoel dat erachter zit. Een foto is in zilvergelatine gevangen emotie.

 

 

 

Dit alles maakt het werk van Machiel Botman ongeschikt voor een museale presentatie. Althans, voor de presentatievorm zoals die nu te zien is in Fotomuseum Den Haag. Daar koos de fotograaf nota bene zelf, samen met zijn rechterhand Victor Levie, voor rijen ingelijste foto’s. Hoewel Botman dit eerste grote overzicht verdient – hij is al ruim dertig jaar een prettige eigenheimer binnen de Nederlandse fotografiewereld – is het de vraag of zijn werk is gebaat bij de combinatie lijst, glas, kunstlicht en hinderlijke weerspiegeling. Elke plasticiteit werd jammerlijk geplet, elke levendigheid in de kiem gesmoord. En dat terwijl je de foto’s graag zo dicht mogelijk en het liefst schuin van opzij zou willen benaderen, om te zien hoe gulzig het barietpapier de inkt opslurpte.

 

 

 

Natuurlijk: er is nagedacht over de volgorde van de werken, belangrijk voor Botman, aangezien er van alles gebeurt in de ruimte tussen zijn foto’s. Daar worden onschuldige onderwerpen als in water weerspiegelde bomen of een veld vol bloemen ‘besmet’ door beelden die iets onheilspellends in zich dragen, zoals een jongenshand met een scherp stuk ijs of een huis, dreigend van onderaf gefotografeerd, met wolken die zwart lijken.

 

 

 

Maar die combinaties zijn slechts de helft van het verhaal. Bovendien maakt Botman die al jaren in de boeken die hij produceert en die wereldwijd bewondering oogsten. Die publicaties (de dummy’s ervan liggen in vitrines) zijn de ultieme samenballing van Botmans oeuvre. Het zijn beduimelbare objecten waarvan de fotograaf tot in de details de vorm kan bepalen, van het soort papier en het drukwerk tot de volgorde van de foto’s.

Sla ze open en de liefde voor fotografie wordt tastbaar. Kon dat niet op de een of andere manier vertaald worden naar de museumzalen? Die liefde – het bezoek zou zich er een weg doorheen moeten kunnen banen.

 

Machiel Botman. T/m 24 augustus in Fotomuseum Den Haag. Publicatie Three Books 47 euro.

Gepubliceerd in de Volkskrant op maandag 16 juni 2014.