Hoeveel Viviane Sassen past er eigenlijk in een jaar? Een jaar geleden had de fotograaf nog een overzichtstentoonstelling van haar modefoto’s in Huis Marseille in Amsterdam. En afgelopen zomer vertegenwoordigde ze Nederland op de Biënnale van Venetië. Haar werk, oud en nieuw, was te zien op belangrijke internationale fotografie-evenementen, zoals het festival Rencontres in Arles en op de beurs Paris Photo. Er verschenen boeken. En dan is er nu alweer de grote tentoonstelling Umbra in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Veel? Ja. Te veel? Nee.

Met Umbra heeft Sassen een nieuwe stap gezet. Dat wil zeggen: een nieuwe stap in dat deel van haar oeuvre dat niet naar aanleiding van een opdracht uit de reclame- of de modewereld ontstond, maar vanuit haarzelf, omdat zij dat wilde. Noem het haar autonome werk, de foto’s die wel lijken op dat opdrachtenwerk, omdat Viviane Sassen nu eenmaal ontzettend stijlvast is, maar die toch ergens anders vandaan komen. Zelf sprak ze eerder van haar ‘bedachtzame’ werk: kleur- en contrastrijke beelden, vaak gemaakt in Afrika, waar altijd een duister en mysterieus randje omheen zit.

 

 

 

 

Met dat duistere en mysterieuze zit het op Umbra wel snor. De tentoonstelling, tot stand gekomen via een wonderlijke constructie (zie beneden) en voor het grootste deel bestaand uit nieuw materiaal, kan worden opgevat als een totaalinstallatie die Sassen zorgvuldig plooide rond het thema schaduw. Daar hield ze zich al langer mee bezig, het is zelfs een onderwerp dat vanaf het begin in haar werk aanwezig was. Voor het eerst is het de kop en staart van een grote presentatie en werd het door de fotograaf, met hulp van conservator Frits Gierstberg, op verschillende manieren uitgesmeerd over een stuk of zes ruimten.

Het begin is spectaculair. Met een spiegelwand en een langzaam voortglijdende projectie van achter elkaar geplakte foto’s over twee muren roept Sassen een hypnotiserende en geheimzinnige wereld op van zwarte silhouetten tegen een lichte achtergrond. De bezoeker speelt zelf een rol in de desolate stads- en woestijnlandschappen – dat wil zeggen: zijn schaduw doet dat. Díe verschijnt in de projectie, díe speelt spelletjes met de zwarte, voorbij schuivende silhouetten. Het is alsof ie zich heeft losgemaakt van zijn eigenaar, die alleen maar kan toekijken zonder werkelijk toegang te hebben tot die schaduwwereld.

 

 

 

 

Dat begin zet de toon voor de rest van de expositie, die werd opgebouwd aan de hand van niet nader uitgelegde steekwoorden, een voor elke ruimte. Larvae (onbetwist hoogtepunt): een verzameling van als vlinders aan de muur geprikte foto’s, waarop niets is wat het lijkt en lichaamsdelen zich met behulp van spiegelingen griezelig onmenselijk voordoen. Soil: een beeldend onderzoek naar de duisternis van de aarde en de dood, waarin Sassen foto’s met pen bewerkte en aanvulde met archiefmateriaal en tekeningen. Hurtling: een film waarin twee loszwevende armen (oké, ze zijn heus wel van iemand) en hun schaduwen een gedicht van Maria Barnas in gebarentaal voordragen.

 

 

 

 

Het knappe is: dit alles is nieuw in het oeuvre van Viviane Sassen, vanwege het gebruik van het medium film, de trefzekere manier waarop ze foto’s combineert met tekeningen én een extra laagje duisternis aanboor. En tegelijkertijd is het onmiddellijk herkenbaar. De strakke en kraakheldere Sassen-esthetiek sijpelt door alle lagen van de tentoonstelling heen.

En is er een moment waarop je denkt: ‘Ja maar dít heb ik echt al eerder gezien’ (bij foto’s waarop mensen verdwijnen in de schaduwen van bomen of van elkaar, een geliefd fotografisch vertrekpunt voor Sassen) – dan duurt dat moment maar even. In de volgende zaal verrast de fotograaf je alweer met foto’s van schaduwexperimenten in het zand, waar gekleurde filters en zwarte vlakken abstracte composities vormen. Kijk ernaar en je ziet ontwikkeling. Daar kun je nooit genoeg van hebben.

 

Viviane Sassen: Umbra. T/m 1 juni in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam.

Publicatie (verschijnt nog) €50.

Gepubliceerd op 14 maart 2014 in de Volkskrant.

 

Umbra kent een voor Nederland uitzonderlijke ontstaansgeschiedenis. De tentoonstelling is het resultaat van een sponsorrelatie die het Nederlands Fotomuseum is aangegaan met een Nederlandse ondernemer uit de olie- en gasindustrie. De man, die liever niet bij naam wordt vermeld, is geïnteresseerd in kunst en besloot na overleg met het museum fotograaf Viviane Sassen de opdracht te geven voor het maken van nieuw werk voor een expositie en een bijbehorende publicatie. Na afloop van de tentoonstelling krijgt het Nederlands Fotomuseum de serie Umbra in langdurige bruikleen. Het hele project kwam tot stand binnen vijf weken, wat bewijst dat Viviane Sassen de tentoonstellingstitel eer aandoet: ze schiet sneller dan haar schaduw.

 

 

Eén van de foto’s van Viviane Sassen op de tentoonstelling toont een boek. Het ligt opengeslagen op de grond in de schaduw van een boom en het lijkt of de wind erdoorheen bladert. Het is een boek met informatie die het onthouden waard is; bepaalde passages zijn gemarkeerd met een felroze markerstift. Het staat nergens en dat hoeft ook niet per se, maar het is toch leuk om te weten: het boek heet A Short History of the Shadow en werd geschreven door Victor Stoichita. Het ligt daar rustig te wachten tot de lezer er weer in duikt.