In het Institute for Concrete Matter in Haarlem is nog tot en met 2 februari de tentoonstelling Terribly Awesome Photobooks te zien, een presentatie die werd samengesteld door Paul Kooiker en Erik Kessels. Waar die presentatie over gaat? Tja. Over de liefde voor vreemde en obscure fotoboeken. Over lezende (blote) vrouwen, geplukt uit het archief van het ICM. Over een jaren-zestig-knip-en-plak-gevoel, waarin het gestencilde document met zijn grofkorrelige rasters een grote rol speelt. In een apart hokje hangt Kooikers serie Roomservice uit 2008, waarin al die verschillende elementen samenkomen.

 

Hieronder een kleine fotografische impressie van de expositie, en het verhaal dat ik vorig jaar in de Volkskrant schreef over het ICM en eigenaar Frido Troost.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wie er eenmaal is geweest, keert zonder twijfel terug. Naar de kasten met boeken, de lades met foto’s, naar de lichtbakken met daarop steeds weer andere vondsten, de enveloppen met daguerreotypieën en glasnegatieven, de bakken vol oude cartes de visite. Naar de grote tafel, die achterin de winkel staat en waaraan iedereen mag aanschuiven, zodat je, als je geluk hebt, ineens met dé kenner van stereoscopie zit te praten, of met een kunstenaar die zijn laatste boek komt laten zien.

Dit is het Institute for Concrete Matter in Haarlem, een winkel/archiefruimte voor vintage gebruiksfotografie, meestal anoniem en met de nadruk op toegepaste fotografie (reclamefotografie en andere vormen van in opdracht gemaakt werk). Het ICM ligt verscholen in één van de kleinste straatjes van de binnenstad, in een grote industriële ruimte van ruim honderd jaar oud, de eerste elektrische smederij van Haarlem. Er staat geen sandwichbord op de stoep, dat met een grote pijl aangeeft: daarheen. Er hangt ook geen bordje aan de deur. Je moet het weten.

 

 

 

 

En inmiddels weten veel mensen het. Kunstenaars. Fotografen. Particuliere verzamelaars. Museumconservatoren. Allemaal komen ze eens in de zoveel tijd even snuffelen. Kijken of er nog nieuwe 19de-eeuwse familiealbums zijn binnengekomen. Of zeldzame oude foto’s uit Zuid-Amerika, of industriële objectfotografie (fotoseries van schilderijlijsten bijvoorbeeld, of machineonderdelen van Stork), afkomstig van buitenlandse beurzen en veilingen, allemaal netjes gecategoriseerd in archiefbakken met tabbladen. De klanten komen ook voor Frido Troost (52), eigenaar en geestelijk vader van de fotografiewinkel. Zonder hem is het moeilijk wijs worden uit het aanbod. Zonder hem zou het ICM het ICM niet zijn.

 

 

 

 

Troost, kunsthistoricus, schudt zijn zorgvuldig opgebouwde kennis van fotografische procedés al rokend in grote hopen op tafel en laat er rivieren van fotografiegeschiedenis doorheen stromen. Als je wilt, en ook als je niet wilt trouwens, geeft hij een twee uur durend college over het zoeken naar overblijfselen uit de Eerste Wereldoorlog in de buurt van Verdun, Frankrijk. Meestal weet hij exact welke lade hij moet opentrekken om zijn verhaal van het juiste fotomateriaal te voorzien, soms ook zoekt hij zich rot naar een bepaalde doos met glasnegatieven, waarvan hij ‘zéker’ weet dat hij die ‘laatst nog’ zag.

Frido Troost ís het ICM. En hij wil het ook nog wel even zijn, in ieder geval totdat hij genoeg heeft gespaard om zich met zijn Zwitserse vriendin in Basel te vestigen. Maar dat is, ondanks de bekendheid die het ICM inmiddels heeft opgebouwd in de Nederlandse fotografische en museale wereld, niet zo makkelijk. Troost gaat subsidieloos door het leven, ‘uit principiële overwegingen’. Zijn inkomsten uit de winkel, gecombineerd met het docentschap fotografie aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam, zijn net genoeg om de huur van de voormalige smederij te betalen en in zijn onderhoud te voorzien.

In elf jaar tijd heeft hij het maar één keer meegemaakt ‘dat er op een regenachtige vrijdagmiddag inderdaad een stokoud vrouwtje aanbelde met een plastic zak onder haar arm’. Een plastic zak met daarin bijzondere 19^de-eeuwse foto’s uit India van de Britse fotografenstudio Johnston & Hoffmann, waar Troost iets aan kon verdienen. Maar dat soort geluk is zeldzaam. Meestal moet hij stad en land afstruinen om iets waardevols te vinden.

Om nieuw leven te blazen in het klantenbestand, bedachten Troost en zijn vriendin, beeldend kunstenaar Corinne Bonsma, de tentoonstellingenreeks Unter dem Baum. Zij heeft de artistieke leiding, hij produceert. Vier keer per jaar nodigen zij een hedendaagse kunstenaar of een fotograaf (of een duo) uit om gebruik te maken van de collectie van het ICM (de boom, met vruchten, uit de titel) en van de ‘projectruimte’, een kleine witgeschilderde ‘white cube’, zoals Troost het oude kantoortje noemt waar vroeger een ‘smerige krachtstroomcentrale’ aan de muur hing. Maar als het erop aankomt mogen die kunstenaars wat hem betreft de hele ruimte overnemen. Van dat aanbod wordt gretig gebruik gemaakt.

Voor de eerste editie van Unter dem Baum hing fotograaf Johannes Schwartz het ICM vol met langwerpige en bijna psychedelische scans van foto’s afkomstig uit oude catalogi over siersmederij. Door de foto’s tijdens het scannen langzaam te bewegen, ontstonden fascinerende kleurgolven, die mooi pasten bij het sierlijke krulwerk van de trappen en hekwerken. Anna de Jong, voormalige leerling van Schwartz, trok gelijktijdig met haar foto’s in de projectruimte.

 

 

 

 

 

 

De tweede genodigde is Ksenia Galiaeva, wier presentatie vanaf 18 mei 2012 in het ICM te zien is.* Ook haar geeft Frido Troost alle ruimte. Ze mag gebruik maken van zijn boeken, die zich als een lange leporello door de ruimte slingeren. Ze zijn opengeslagen op de door Galiaeva gewenste pagina’s, met daarop foto’s van allerlei soorten kunstvormen die verhalen vertellen op een non-lineaire manier. Met dat in haar achterhoofd buigt Galiaeva zich op dit moment in de projectruimte over de serie foto’s die ze maakte in haar thuisland Rusland. Ze wikt en weegt, eet een broodje en hakt knopen door. Ze heeft nog drie dagen.

 

 

 

 

‘De uitdaging’, zegt Troost, ‘is dat de kunstenaars iets nieuws concipiëren met wat ze hier vinden. Het is een experiment, een verrassing. Iets waar ze hier mee aan kunnen komen, maar bij hun galeriehouder niet, omdat je nooit precies weet waar het zal eindigen. Óf het überhaupt zal eindigen.’

Wat dat betreft is dit idee een voortzetting van dat waar Frido Troost zich al jaren mee bezig houdt. Al sinds hij samen met Willem van Zoetendaal (nu galeriehouder) eigenzinnige fotografieboeken uitgaf is hij geïnteresseerd in foto’s die buiten hun oorspronkelijke kaders worden getoond. Omdat je dan pas echt wat ziet. ‘Iedereen die hier komt’, zegt Troost, om zich heen wijzend, ‘wordt teruggeworpen op zijn eigen vermogen tot kijken’.

 

 

 

 

 

 

‘Wanneer je een foto uit de context van een archief trekt, dan gaat zo’n beeldje spartelen. Dan kun je het niet meer meteen duiden en dan is het eerste waar het naartoe kantelt de willekeurige nieuwe context die iemand eraan geeft. Dat vind ik een leuk spel.’

Dat spel ziet Troost nu terug in de Unter dem Baum-serie. ‘Ik krijg er energie van. Na elf jaar fotohandel heb je de grenzen van het mogelijke en het haalbare toch wel in beeld. Ik vind het leuk om als een anticyclisch gebaar – want het is natuurlijk niet het beste moment om zo’n tentoonstellingsconcept te verzinnen – één keer per kwartaal iets te doen waarvan ik niet weet wat het resultaat zal zijn.’

 

 

* Inmiddels is deze tentoonstelling dus afgelopen.