Er zijn veel Nederlandse fotografen die dit land fotograferen op zo’n manier dat je meteen ziet dat het Nederland is. Hans van der Meer bijvoorbeeld is er goed in; hij fotografeerde oer-Hollandse voetbalvelden, en winkelstraten die in elke stad uit dezelfde folder lijken te komen. En op de foto’s van Jan Koster herken je onmiddellijk de Noord-Hollandse kustlijn, hoe grillig en wild die er soms ook uitziet, en het lage IJssellandschap.

 

 

 

 

 

 

 

Fotografen die een Nederland vastleggen dat je nauwelijks herkent – daarvan zijn er minder. Misschien omdat zoiets maar op heel weinig plekken mogelijk is. Of omdat die fotografen, zoals Bas Princen en Anja de Jong, liever naar het buitenland gaan, waar het echt anders is.

 

 

 

 

 

 

En toch. Anders kan hier ook. In het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam zijn foto’s van Maasvlakte 2 te zien, gemaakt door Marie-José Jongerius in opdracht van Havenbedrijf Rotterdam, het Nederlands Fotomuseum en SKOR (Stichting Kunst en Openbare Ruimte).

Lunar Landscapes heet de tentoonstelling, en die titel komt niet uit de lucht vallen. Veel Hollandser dan de Maasvlakte, dat drooggelegde, opgespoten, door mensenhanden aangelegde havengebied, wordt het niet, zou je denken. Desondanks lijkt het alsof Jongerius zich tijdens het maken van haar foto’s op de maan bevond. Of op de set van een futuristische opera die zich op een of andere zelfbedachte planeet afspeelt, dat is eigenlijk beter.

 

 

 

 

 

 

Desolate zandvlaktes met hopen basaltblokken. Brokstukken gewapend beton waar van die roestige metalen sprieten uitsteken. Sporen van enorme rupsbanden in het zand. Graaf- en schepmachines, wiel- en schrankladers die als uitvergrote insecten aan de horizon opdoemen. Komt bij: Jongerius fotografeerde de Maasvlakte bij nacht. Ze gebruikte slechts het licht dat er aanwezig was in de vorm van bouwspots, de havenindustrie op de achtergrond die doet denken aan een verzameling kerstlichtjes, en de maan.

Het resultaat is fascinerend. Je snapt wat je ziet, maar alles is zo anders. Dit is Nederland voordat het in hokjes wordt opgedeeld en aangeharkt: onherkenbaar woest, onaangepast en duister.

De combinatie van die schaarse verlichting en de lange sluitertijd die Jongerius instelde zorgt ervoor dat de dingen dramatischer, grootser en spookachtiger lijken dan overdag. Schaduwen zijn langer en, door het licht dat van verschillende kanten komt, op verschillende plaatsen tegelijk. Water dat uit een buis spuit lijkt onder handen genomen door een kunstenaar uit de jaren tachtig die net de airbrush-techniek heeft ontdekt. Wat kleur heeft springt meteen in het oog.

 

 

 

 

De keuze voor nachtfotografie zal deels een strategische geweest zijn. Ze komt ongetwijfeld voort uit het feit dat de ontwikkeling van de Maasvlakte al vier keer eerder werd vastgelegd door fotografen en beeldend kunstenaars, telkens overdag. Marie-José Jongerius, wier werk het sluitstuk vormt van de opdrachtenreeks, moet bewust gezocht hebben naar een andere benadering van het gebied.

Tegelijkertijd past deze aanpak goed bij de rest van haar oeuvre. Jongerius fotografeerde veel in de Verenigde Staten; ze woonde een paar jaar in Los Angeles. Daar richtte ze zich op de gebieden net buiten de stedelijke omgeving, daar waar het gecultiveerde landschap zich maar net staande houdt ten opzichte van de overweldigende natuur en waar het landschap door die voortdurende strijd steeds in verandering is. Ze hoefde er daar niet lang naar te zoeken. Goed beschouwd zijn Amerikaanse steden, hoe groot ook, niet meer dan onbeduidende pukkels in een immens natuurlandschap.

 

 

 

 

 

 

In Nederland moet je meer moeite doen om die krachtmeting te vinden. Gelukkig deed Jongerius dat. Ze kreeg de Maasvlakte in haar schoot geworpen, maar zocht verder. De woestenij bij daglicht was niet voldoende. Pas in het pikkedonker, rijdend in een jeep over de vlakte, kreeg ze het andere Nederland te pakken.

 

 

Lunar Landscapes – Maasvlakte 2: Marie-José Jongerius. T/m 13 januari in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam. Publicatie €49,90.

Gepubliceerd op 6 december in de Volkskrant.