Dit stuk verscheen op 2 september 2017 in de Volkskrant. Journalist Kim Wall was toen al bijna een maand dood, vermoord en in stukken gehakt door Peter Madsen. Vandaag velt de Deense rechter het vonnis in de zaak.

 

 

Zouden dit de allerlaatste foto’s van Kim Wall zijn? En meteen daarna de vraag: maakt dat iets uit? Is er een verschil tussen een foto waarop de jonge journalist stralend een lied zingt op een feestje, een beeld afkomstig uit de privécollectie van een van haar vrienden en na haar dood online gezet, en deze foto’s, gemaakt enkele uren voordat Wall op de onderzeeër van uitvinder Peter Madsen bij Kopenhagen uit het zicht verdween om nooit meer levend terug te keren?

Ja, dat is er.

Natuurlijk: élke foto van een dode bij leven is een bijtend souvenir. Een bitterzoete herinnering die je aangenaam doet terugreizen naar het tijdstip waarop de foto werd genomen en je op hetzelfde kippenvelmoment doet beseffen dat niets kan worden teruggedraaid. Het equivalent van een stomp in je maag. Toch is er iets vreemds met foto’s die gemaakt werden vlak voor iemands dood, vooral wanneer die onverwacht kwam. Die beelden krijgen een andere status. Onwillekeurig ga je zoeken naar aanwijzingen, naar verklaringen voor dat onaangekondigde sterven – werd dat op die foto’s niet toevallig tóch aangekondigd?

Op internet (waar anders?) circuleren tientallen verzamelingen van ‘laatste foto’s’, waaronder die hele beroemde van John Lennon, gemaakt door Paul Goresh op 8 december 1980. Daarop geeft de zanger een handtekening aan David Chapman, de man die hem vijf uur later zal doodschieten. Over aanwijzingen gesproken.

Kunstenaarscollectief Salvo wijdde in 2012 hun eerste periodiek, Van deze foto ga je dood, aan de gedachte dat een foto zelfs verantwoordelijk kan zijn voor iemands overlijden. Ook daarin staat een, weliswaar fictieve, serie van oude zwart-wit foto’s, waarin afdrukfoutjes, vegen en lichtvlekken voorspeld zouden hebben hoe en waaraan de geportretteerde zou sterven. Zo zou een man wiens onderbenen werden doorkliefd door een rare lichtflits, kort nadat die foto was genomen zijn benen kwijtraken bij een ongeluk, waarna hij zelfmoord pleegde. Het is verzonnen, maar het zegt wel iets over de aparte betekenis die vaak aan laatste foto’s wordt toegekend, als hadden ze voorspellende gaven. Niet zozeer opdat het medium bovennatuurlijke krachten kunnen worden toegeschreven (al zijn er nog steeds mensen die geloven dat elke foto een stukje van je ziel weg knaagt), maar opdat je nadien kunt zeggen, als een soort berusting of misschien wel troost: Het heeft blijkbaar zo moeten zijn, de voortekenen waren immers duidelijk zichtbaar.

Maar meestal voorspelt zo’n afbeelding achteraf natuurlijk helemaal niets. Ik tuurde naar de foto die de Deense persfotograaf Anders Valdsted had genomen vlak voordat de onderzeeër weg zou varen. Daar stond Kim Wall in de toren, met Madsen naast zich. Ze droeg een rode trui, roder nog dan het gebouw op de pier aan de overkant. Op de foto scheen de zon en was het water kalm. Ik kon niets bijzonders ontdekken – goed, als je echt wil kun je overal complotten zien, maar zover ging ik niet. Toch bleef ik kijken. Waarom? Daar bleken andere redenen voor te zijn.

Ik wilde naar de foto staren tot hij zou bevriezen. Ik wilde de tijd stopzetten en de Dood in de wacht, net zolang tot ie hevig geïrriteerd zou afhaken. Ik wilde dat Kim Wall daar zou blijven staan tot het gevaar geweken was, leunend op de rand van de toren, denkend aan het volgende verhaal dat ze zou gaan schrijven, dromend van haar aanstaande verhuizing naar Beijing, waar nog meer onderwerpen op haar zouden wachten, evenals haar vriend. Ik wilde dat ze volgende week, volgend jaar, over tien jaar stralend een lied zou zingen op een feest en dat iemand daar dan een foto van zou nemen. Ik wilde dat dit niet haar laatste foto was.