Hij had blauwe sneakers kunnen kiezen. Of afgetrapte grijze veterschoenen. Bruine met kale neuzen, vrolijke groene met stripfiguurtjes. Keus genoeg. 7.000 paar kinderschoenen lagen vorige week op het gazon in de schaduw van het Capitool in Washington DC als protest tegen de Amerikaanse wapenwetgeving. Avaaz, een ideële non-profitorganisatie, had uitgerekend uit dat er sinds de schietpartij op een school in Sandy Hook in 2012 in de Verenigde Staten zo’n 7.000 kinderen zijn omgekomen bij soortgelijke drama’s. Elk paar schoenen op het gras vertegenwoordigde dus een gedood kind. En uit al die schoenen koos persfotograaf Chip Somodevilla deze onschuldige rode glitterinstappers met een lief strikje op de neus.

© Chip Somodevilla / Getty

Dat begrijp ik. Op de achtergrond zijn tegen de blauwe lucht vaag de omtrekken van het witte overheidsgebouw te zien, de plek waar politieke verandering vandaan moet komen zodat grootschalige schietpartijen in het vervolg niet meer zo makkelijk te realiseren zijn. Bovendien levert het complementaire rood van de schoenen en het groen van het gras (oké, behalve voor kleurenblinden) een frisse tegenstelling op. Maar er is nog iets.

Rode schoenen – dat zijn natuurlijk niet zomaar schoenen. Hun aantrekkingskracht is groot. Ze zijn frivool en opvallend; draag ze en je wordt gezien. Dat realiseerden de makers van de film The Wizard of Oz zich in 1939 al goed. Niet voor niets veranderden zij in hun Hollywood-adaptatie van het beroemde kinderboek The Wonderful Wizard of Ozuit 1900 de oorspronkelijk zilveren schoenen van Dorothy in betoverde ‘ruby slippers’, bron van afgunst voor de groen uitgeslagen Wicked Witch from the West. De Technicolor-rode muiltjes van Judy Garland sprankelden destijds van het witte doek af.

Uit de film The Wizard of Oz met Judy Garland, 1939

Er is ook een andere kant. Rode schoenen zijn van oudsher vaak onlosmakelijk verbonden met onheil. Hun in het oog springende kleur staat in schril contrast met de duisternis daaromheen. Het is alsof rode schoenen hun eigenaar voortdurend proberen te waarschuwen: pas op, nog één stap en je gaat je ondergang tegemoet.

Wie kent niet het beroemde sprookje De rode schoentjesvan Hans Christian Andersen? Niet de zoete Efteling-versie natuurlijk, waarin twee lieflijke muiltjes met roosjes op de wreef nog geen deuk in een pakje boter kunnen klepperen, nee: het oorspronkelijke verhaal, over satanisch schoeisel dat zijn eigenaar tot wanhoop drijft. Die eigenaar heet Karen. Ze is arm en wanneer haar moeder overlijdt heeft ze geen schoenen voor de begrafenis. Ze krijgt een paar, gemaakt van repen oude rode stof. Het is de opmaat voor een hele hoop ellende. Want vanaf dat moment is Karen niet meer bezig met haar dode moeder, maar met die schoenen (lees: zichzelf). Pas wanneer een beul aan het eind van het sprookje haar voeten afhakt (die dekselse schoentjes dansen daarna met haar voeten er nog inverder) en Karen haar ijdelheid verwerpt en zich tot god wendt, komt het goed.

De Rode Schoentjes, illustratie door Rie Cramer, 1955

Was het zo ook maar afgelopen voor de draagster van de sierlijke rode schoen die al ruim 60 jaar scherp afsteekt tegen een berg van grijze schoenen in een oude barak in Polen. Maar het leven in concentratiekamp Auschwitz was geen sprookje. De eigenaars van die duizenden schoenen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord. Een bezoek aan Auschwitz is een bezoek aan die grijze berg, waarin die ene sierlijke en ook alle andere rode schoenen als lugubere lentebloempjes de aandacht trekken, precies zoals ze altijd gewend waren. Zoek online naar de combinatie ‘red shoe’ en ‘Auschwitz’ en je vind er talloze akelige foto’s van.

© Timo Luege

‘Toen ik Auschwitz bezocht,’ vertelt de Britse auteur Linda Grant in haar mooie boek The Thoughtful Dresser (2009), ‘was ik geobsedeerd door de (rode) schoen, want die herinnerde me eraan dat de slachtoffers ooit mensen waren die zo lichtvoetig door het leven gingen dat ze een winkel binnengingen en rode hakschoenen kochten, de minst verstandige schoenensoort die je kunt dragen.’ (Vertaling MB)

Het kan niet anders of Somodevilla kende de symbolische reputatie van de rode schoen toen hij op zijn knieën ging om deze instappertjes in het gras te fotograferen. Rode schoenen staan voor het leven, maar ze herinneren ook altijd aan de dood. Dat is wat zijn foto zegt.

Dit stuk verscheen op 23 maart 2018 in de Volkskrant.