Margaret Bourke-White (1904-1971) was een avonturier. Haar c.v. als waaghals is lang en bestaat bovendien uit wapenfeiten waarin de Amerikaanse fotograaf de eerste of zelfs de enige is geweest.

Eerste vrouwelijke oorlogsfotograaf, voor tijdschriften Fortune en Life. Enige journalist in Moskou toen de stad in 1941 werd geraakt door Duitse bommen. Eerste buitenlandse fotograaf die de fabrieken van de Sovjet-Unie mocht vastleggen. Enige fotograaf die op een uitstekende stalen Gotham-adelaar van het destijds nieuwe Chrysler-gebouw in New York klom om de stad van bovenaf vast te leggen. Eerste fotograaf die in 1945 aanwezig was bij de bevrijding van concentratiekamp Buchenwald.

 

 

Bourke-White, of ‘Maggie the Onverwoestbare’ zoals ze ook wel werd genoemd, was overal bij en dat was geen toeval. Ze had een ‘onverzadigbare behoefte om aanwezig te zijn op de momenten dat geschiedenis wordt gemaakt’ en reisde de hele wereld over om in die behoefte te voorzien. Veel van die momenten zijn te zien op een statige overzichtstentoonstelling van haar werk in Fotomuseum Den Haag, een internationale coproductie van drie musea en een universiteit, de Syracuse University in de Verenigde Staten, die een grote collectie foto’s en memorabilia van Bourke-White bezit.

Het is een fototentoonstelling uit een boekje. Aan zachtgroen geverfde muren hangen vintage prints: foto’s die de fotograaf persoonlijk heeft afgedrukt, wat betekent dat het zwart zo zwart is als Margaret Bourke-White dat zelf wilde, en het contrast precies naar haar smaak. Gepoogd is om een historisch verantwoord overzicht samen te stellen, zonder hysterisch veel nadruk op de hoogtepunten (de zogenaamde ‘iconische beelden’, die in het ‘collectieve geheugen’ zitten) en met voldoende aandacht voor haar volledige oeuvre. Dat is gelukt.

 

 

Er is gedacht aan beeldrijm, vooral daar waar het foto’s van fabrieken en machinerie betreft, een favoriet onderwerp van ingenieursdochter Bourke-White. Ze was in staat om in één beeld zowel de imponerende, onmenselijke grootsheid van die plekken te vangen als aandacht te hebben voor het handwerk van de ploeterende arbeider, twee nogal tegengestelde uitgangspunten.

 

 

De expositiesamenstellers besteden veel aandacht aan die manier van werken. Beelden van fabrieken in de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie volgen elkaar mooi op, alsmede de oorlogsindustrie die Bourke-White in beeld bracht, steeds met de uitgangspunten van de Nieuwe Zakelijkheid centraal (nuchter, documentair en met de camera als ultieme objectieve machine).

 

 

En toch. Daar hangt dat avontuurlijke, dynamische oeuvre dan. Achter glas en ver buiten de context van de levendige tijdschriften waarin het werk destijds verscheen, en die nu in vitrines te bewonderen zijn als opgezette vogeltjes.

De kwaliteit van de foto’s is nog altijd hoog en natuurlijk: met je neus bovenop een mooie vintage gelatinezilverduk staan is een privilege. Maar zouden fotomusea zich niet wat fanatieker moeten gaan bezighouden met de vraag of er, ondanks de gevoeligheid van oude foto’s en het weinige licht dat ze kunnen verdragen, geen andere presentatiemogelijkheden zijn voor dit soort oeuvre-overzichten? Met het risico dat in de fotografie dezelfde verhitte discussies ontstaan als jaren geleden in de beeldende kunst, toen zij die ervan overtuigd waren dat tentoonstellingen gebaat waren bij meer spektakel, ervan werden beschuldigd het museum te willen exploiteren als kermis, waar kunst enkel dient ter plat vermaak.

Wellicht zou dat de prille volwassenheid van de fotografie alleen maar ten goede komen. Eén ding is zeker: een minder statische presentatie had het heldenrepertoire van Margaret Bourke-White meer recht gedaan. Ik had het haar gegund als ze ook daarin de eerste was geweest.

 

Margaret Bourke-White: Beslissende momenten 1930-1945. T/m 29 juni in Fotomuseum Den Haag.

Gepubliceerd op 5 mei 2014 in de Volkskrant. 

 

 

 

In de laatste zaal van de oeuvretentoonstelling van Margaret Bourke-White in Fotomuseum Den Haag hangen de foto’s die ze nam in de chaotische nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Ze was bij de bevrijding van concentratiekamp Buchenwald en legde vast hoe Duitse streekbewoners door Amerikaanse soldaten werden gedwongen om te kijken naar de ellende aldaar. Ook legde ze twee dode Duitse kindjes vast, omgebracht door hun moeder nadat ze had gehoord dat haar nazi-echtgenoot was gedood. ‘Fotograferen was bijna een opluchting’, zei ze later. ‘Het zorgde voor een lichte obstructie tussen mezelf en de gruwelijkheden.’