Tussen Zuid-Afrika en de Verenigde Staten zitten vier dagen Utrechtse rust. Hoewel rust een relatief begrip is in dit geval. In die vier dagen gebeurt er ondermeer dit: fotograaf Ilvy Njiokiktjien (die achternaam is minder moeilijk dan je denkt, probeer maar: ni-jo-kik-tjien) gaat samenwonen met haar vriend, Jasper Juinen, ook fotograaf, die na tien jaar wonen en werken in Spanje terug is in Nederland. Dus moet de bank verplaatst, de tafel vervangen, een tuinslang gekocht en het knusse dakterras voorzien van allerhande fruitbomen. Dan dient de koffer van Zuid-Afrika te worden uitgepakt en de koffer voor Amerika te worden íngepakt. En tussen de telefoontjes van opdrachtgevers door wil hond Elvis naar buiten, is er overleg over het komende project (dat in Amerika), mijmert ze over het vorige (in Turkije) en slaat ze spijkers met koppen wat betreft het lopende (in Nederland).

Bij een normaal mens zouden die vier dagen ‘rust’ in het teken staan van agitatie. Maar Ilvy Njiokiktjien (kijk, nu ging het al beter, niet?), 28 jaar oud en opgegroeid op een woonboot in Maarssen-Dorp met een half-Chinese vader, een Nederlandse moeder, twee zussen en een broer, ís geen gewoon mens. Nee, ten eerste is ze de Fotograaf des Vaderlands, een titel die haar werd verleend door de organisatie van Fotoweek, een nieuw fotografie-initiatief in september. Het betekent dat ze ruim een jaar de ambassadeur is van de Nederlandse fotografie en een project tot een goed einde moet brengen, in dit geval: verjaardagen. Daar is ze nu mee bezig: met het fotograferen van 100 mensen, variërend van 0 tot 99, op hun verjaardag. Náást al haar 188 duizend andere dingen, zoals naar het buitenland reizen, het dagelijkse nieuws verslaan voor NRC Handelsblad en ANP, of foto’s maken voor, zeg, The New York Times of Der Spiegel. Als je dat kunt, dan ben je al behoorlijk stressbestendig.

Maar het is vooral de tweede reden die de doorslag geeft, te weten: Ilvy Njiokiktjien slaapt als een os in het vliegtuig. Zet haar in een vliegtuigstoel en nog vóór de deuren dicht zijn, gaat in haar hoofd het licht uit. Duurt de vlucht tien uur, dan slaapt ze net zo lang. Ze eet niet, ze drinkt niet; ze slaapt en rolt bij aankomst totaal verkwikt het vliegtuig uit. Het woord ‘jetlag’ komt in haar vocabulaire niet eens voor.

Dus zwaait ze op een zonovergoten Hollandse middag de deur van haar Utrechtse woning open, één brok frisse opgewektheid in een luchtig zomerjurkje en met een lach van oor tot oor. ‘Ilvy’s witte huis’ staat er op haar brievenbus, en dat klopt. Haar huis is even uitgeslapen als zijzelf. Al snel zitten we buiten, aan een houten tafel in het postzegelvoortuintje, terwijl aan de overkant de buurkinderen rondfietsen en er zo nu en dan een vlaag keiharde techno uit een deuropening komt waaien. Eén vraag is genoeg om een spraakwaterval in werking te zetten, die de komende anderhalf uur niet opdroogt.

 

 

 

 

Het klinkt best gek, maar de carrière van Ilvy Njiokiktjien kwam pas goed op gang nadat cabaretier Theo Maassen in 2008 haar gloednieuwe camera op het podium van de Amsterdamse Melkweg kapot smeet. De acht maanden daarvoor had ze in een Toyota Landcruiser van Zuid-Afrika, waar ze had gewerkt voor de krant The Star, naar Nederland gereden. Ze had net de eerste prijs in de National Geographic Photography Contest gewonnen, en de Canonprijs (voor jong talent), onderdeel van de Zilveren Camera. Die laatste prijs bestond uit een gloednieuwe Canon van ongeveer vijfduizend euro. Maassen fotograferen was haar eerste opdracht in Nederland, voor dagblad Sp!ts.

‘Mijn moeder had die ochtend nog geroepen: Je moet dat ding wel verzekeren, hoor! En ik dacht: Jahaa, dat komt later wel, hij is net uit het pakje. En diezelfde avond ging ie stuk.’

Het was een misverstand. Tijdens de shows van Theo Maassen mag niet worden gefotografeerd, maar Njiokiktjien had toestemming. Dat wist de cabaretier niet en hij raakte zo geïrriteerd dat hij het podium afstormde en haar camera opeiste. ‘En ik deed meteen wat hij vroeg, want ik vond hem zo eng. Ik dacht: hij rost me gewoon in elkaar. Toen hij de camera daarna recht voor mijn ogen kapot smeet, werd ik helemaal gek.’ Mensen liepen de zaal uit, Theo Maassen stormde boos het podium af. De show was klaar.

Het kwam goed. Maassen bood zijn excuses aan, ze kreeg een nieuwe camera, een schadevergoeding. Het kwam zelfs dubbel goed, want plotseling lag de naam Njiokiktjien, ook al was het dan een tongbreker, op ieders lippen. In eerste instantie werd ze gevraagd om haar camera-gesloopt-door-een-bekende-Nederlanderverhaal te doen, later kreeg ze van allerlei kranten en tijdschriften ineens opdrachten. ‘Het was achteraf gezien eigenlijk een geweldige timing’, zegt ze lachend. ‘Door dat gedoe met Theo Maassen bleef mijn naam hangen en dat, gecombineerd met de prijzen die ik net had gewonnen, maakte dat ik ineens veel werk kreeg.’

Werk dat ze met beide handen aanpakte. Er was een tijd dat Ilvy Njiokiktjien, die vroeger vrachtwagenchauffeur wilde worden, op één dag wel vijf opdrachten voor Sp!ts uitvoerde. Dat ze in haar auto door heel Nederland croste, ’s nachts om half twee thuis kwam en ’s ochtends om half zeven weer de deur uitging, hop, van persconferentie naar vergadering naar filmpremière. Tussendoor reisde ze de wereld rond voor reisblad Columbus, van hip restaurant naar vijfsterrenhotel naar hagelwit strand. Niet gek voor een meisje van de School voor Journalistiek dat nooit een fotografieopleiding volgde, omdat, toen ze samen met zeven andere studenten de richting Fotografie had gekozen, prompt de docent ziek werd om nooit meer terug te komen.

Pardon? Maar ze liep toch zeker stage bij het ANP? Als fotograaf welteverstaan? Ze lacht, alweer. ‘Klopt’, zegt ze, en nouja, dat ze die stage mocht lopen zonder ooit les te hebben gehad – dát klopte dus niet. Maar zo is het is wel gegaan. Bij het ANP belandde ze tussen de fotomannen en die zeiden: ‘Joh, jij houdt je camera helemaal verkeerd vast’. Ze wist niets van sluitertijd of diafragma, maar leerde al doende. ‘Ik ben mijn collega’s daar zo dankbaar. Ze namen me soms letterlijk aan de hand mee en legden me de basisdingen uit.’

En langzaam, langzaam ontdekte Ilvy Njiokiktjien wat ze eigenlijk wilde. Want het was natuurlijk leuk, al die opdrachten en al die vrijheid. En het verdiende uiteraard wel aardig. Maar ze hield het niet vol, merkte dat ze geen plezier meer had in het werk. Vriend Jasper zei: ‘Als je nou de helft van de opdrachten gaat doen, dan worden je foto’s beter’. En dat was zo. Bovendien begon ze te beseffen dat zij niet degene was die zonodig de koninklijke familie wilde fotograferen, of het keiharde nieuws moest brengen. Liever wilde ze verhalen vertellen: ‘verhalen over nieuwsgerelateerde onderwerpen’.

Toen ze dat eenmaal had uitgevogeld, werd het weer leuk. Ze verdiende minder, maar ze kreeg in 2011 wel mooi de Canon Female Photojournalist Award voor haar werk over jongeren in Zuid-Afrika. Daarna volgde opnieuw een prijs bij de Zilveren Camera en een bij World Press Photo, ook voor foto’s en series die ze maakte in Zuid-Afrika. In 2012 kwam de voorlopige klapper: toen won ze samen met journalist Elles van Gelder belangrijke prijzen voor Afrikaner Blood, een intrigerend multimediaproject over blanke jongeren die op een extreemrechts Kommandokamp leren dat zij moreel verheven zijn boven zwarte mensen.

 

 

 

 

 

 

 

 

Zware onderwerpen schuwt ze niet. Met Elles van Gelder werkt ze nu aan twee projecten: het een over jongerengroeperingen in Zuid-Afrika, het ander over euthanasie. Soms is dat alles moeilijk te combineren met het dagelijkse nieuws in Nederland, dat ze ook dient te volgen. Staat ze ineens weer op een persconferentie van een energiemaatschappij. ‘Dat is ook eigenlijk wel fijn, die dingen’, zegt ze. ‘Alleen maar zware thema’s: dat kan niet. Dan kun je niet meer helder denken. Af en toe een persconferentie of een verjaardag houdt me fris.’

 

 

 

 

 

Over die verjaardagen kan ze smakelijk vertellen. Het is op dit moment een van haar geliefdste bezigheden: bij allerlei verschillende Nederlanders langsgaan om, meestal in het weekend, een hele dag ‘op visite’ te gaan. Ze was bij de overburen, die van de keiharde techno, waar ze een hele middag tussen sjekrokende mannen met tatoeages zat. Ze vierde de tachtigjarige verjaardag van een man die nog twee keer per week een halve marathon loopt. Zijn vrienden wilde hem verrassen en wachtten hem op bij zijn favoriete uitrustbankje. ‘Het zeikte alleen van de regen. Daarom heb ik nu een foto van een verjaardag waarop iedereen verzopen is. Er is taart, er zijn slingers, ballonnen, er is champagne: alles nat.’ Haar volgende verjaardag wordt er waarschijnlijk een van een Capucijner pater. Die krijgt geen cadeaus, maar ontbijt op bed en een bloem uit de tuin. Ilvy Njiokiktjien kan niet wachten.

Ze werkt nog steeds veel, maar de dagen bestaan niet meer uit van alles wat. ‘Ik weet eindelijk wat ik wil. Ik werk nu normale dagen, ook in het weekend. En hoewel dat samen nog steeds veertig uur is, heb ik soms het idee dat ik vakantie heb.’

 

 

 Gepubliceerd in ELLE oktober 2013